ترازو
تاریخچه ترازو در ایران
ترازو وسیله ای پر کاربرد است که قدمت آن به 5000 سال قبل از میلاد مسیح می رسد. این وسیله به ویژه در ایران نیز تاریخچه ای خواندنی دارد. دانشمندان زیادی از ترازو برای آزمایشات و محاسبات خود استفاده می کردند. همچنین با گذشت زمان، تکنولوژی و مدل های ترازو پیشرفت های بزرگی کرد که هر بار به دقت و کاربرد ترازو می افزود. در این مقاله، تاریخچه ترازو در ایران را مورد بررسی قرار داده ایم تا بیشتر با انواع آن آشنا شوید.
ریشه ی کلمه ی ترازو در زبان فارسی
کلمه ی ترازو از ریشه ی تراز و به معنی هم سطح کردن می آید. در فارسی میانه یا پهلوی، کلمه ی ترازو به وجود آمد که باقی مانده و نشأت گرفته از وازه “تراز” ایرانی باستان است. نزدیک ترین معادل برای کلمه ترازو، در زبان عربی “میزان” است که در قرآن نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
آشنایی با برخی اصطلاحات و نام ها در مورد توزین
برای آن که در رابطه با تاریخچه ترازو در ایران مطالعه کنیم، ابتدا لازم است که معنی برخی واژه ها و معادل واحدهای اندازه گیری قدیمی را بدانیم. به همین دلیل، مطالعه ی واژه نامه ی زیر را توصیه می کنیم.
- توزین: به معنای وزن کردن
- شاهین: در ترازوی مکانیکی دو کفه ای، دو علامت روبروی هم قرار دارند که به آن ها شاهین گفته می شود. در صورتی که دو کفه ی ترازو هم وزن باشند، شاهین ترازو نیز هم سطح می شود. همچنین اختلاف سطح شاهین، نشان دهنده ی اختلاف وزن دو کفه است.
- پارسنگ: قابلیت صفر کردن ترازو. مثلا وزن ظرف خالی روی ترازو را صفر کنیم تا وزن خالص محتویات آن نمایش داده شود.
- یک سیر: معادل 75 گرم
- یک من (شاه):معادل 6 کیلوگرم یا یک من سنگ شاه
- نیم من: معادل 3 کیلوگرم
- یک من (تبریز): معادل 3 کیلوگرم
- یک خروار نراق: معادل 120 کیلوگرم یا 20 من سنگ شاه. در شهر نراق، به یک بار الاغ که معادل 2 کیسه ی 10 منی گندم یا جو یا چیزهای دیگر بود، یک خروار می گفتند. در واقع یک خروار، 20 من است. جالب است بدانی که برای یک کیسه ی 10 منی، کلمه ی نیم خروار را به کار نمی بردند و کلمه ی “تا” را جایگزین می کردند. مثلا 30 من شاه را “یک خر و تایی” می خواندند.
کاربرد ترازو از گذشته تا امروز
تاریخچه ترازو نشان می دهد که از سال های بسیار دور، مردم برای وزن کردن هر چیزی از ترازو استفاده می کردند. البته واژهی وزن کردن، برای ترازو مناسب نیست. زیرا وزن اجسام را با نیروسنج، و جرم آن ها را با ترازو می سنجند. اما به طور عامیانه، ما واژه ی وزن را به کار می بریم.
اهمیت ترازو و کاربرد آن را می توان در نقاشی های مصری مربوط به فراعنه مشاهده کرد. از زمان قدیم تا حالا، از ترازو برای انتخاب وسیله ی مناسب و جابجایی آن ها استفاده می شد. همچنین دانشمندان با استفاده از ترازو جرم اجسام را محاسبه کردند. همچنین در ریاضیات برای تعیین نسبت مستقیم و نسبت معکوس و سنجش زمان، ترازو را به کار می بردند. امروزه برای وزن کردن مواد یا اجسام از کمترین وزن های زیر یک گرم تا چندین تن از ترازو استفاده می کنیم.
پیدایش اولین ترازو در ایران
پس از ترازوی دو کفه ای، اولین ترازویی که در ایران تولید شده و مورد استفاد قرار گرفت، ترازوی حکمت بود. ترازوی حکمت، دقیق ترین ترازو در آن زمان بود. این ترازو توسط یک دانشمند ایرانی مسلمان اختراع شد که یک کفه داشت. تا قبل از اختراع ترازوی دیجیتال، ترازوی حکمت پر طرفدارترین و پر مصرف ترین ترازو در ایران بود.
معرفی انواع ترازوهای قدیمی در ایران
-
ترازوی آبی مطلق:
توسط دانشمند بزرگ یارانی، خیام ساخته شد که برای وزن کردن اجسام و یافتن همبستگی های گوناگون از آن استفاده می کرد.
-
قسطاس المستقیم:
این ترازوی بزرگ و دقیق نیز توسط خیام ساخته شده بود. قسطاس المستقیم شباهت زیادی به قپان داشت که می توانست از یک حبه تا یک هزار دینار را وزن کند.
-
ترازوی حکمت:
ترازوی حکمت یا ترازوی جامع ، بیش از دو کفه داشت و اولین بار توسط ابوحاتم مظفر بن اسماعیل اسفزاری اختراع شد. پس از نابود کردن این ترازو توسط خزانه دار سلجوقی و درگذشت اسفزاری، عبدالرحمن خازنی ترازوی طرح ریزی شده ی او را تکمیل نموده و ترازوی حکمت را ساخت.
-
پزو
بعد از ترازوی حکمت، ترازوی پزو (به معنای پارسنگ و ترازو) اختراع شد. پس از این ترازو، صنعت ساخت ترازو پیشرفت چشمگیری کرد و پزو تبدیل به ترازوهای سه نمایشگر و نهایتا ترازوی دیجیتال شد.
برای خرید ترازوی محک کلیک کنید.
تاریخچه ترازو در شهر نراق
این شهر تاریخی که حد فاصل شهرهای قم و کاشان است، 4 مدل ترازوی معروف داشت که نقش مهمی درتاریخچه ترازو در ایران ایفا می کنند. در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.
-
ترازوی کفه سبدی
دو کفه ی سبدی که هر کدام با سه طنام ضخیم و محکم به یک چوب وصل می شدند را درنظر بگیرید. از وسط این چوب که مرکز ثقل آن بود، یک نخ ضخیم دیگر را رد می کردند که بندترازو نامیده می شد. افراد این بند را با دست می گرفتند و وزن هایی تا حدود 2 الی 3 من را اندازه می گرفتند.
-
ترازوی کفه فلزی
ترازویی شبیه به مورد قبلی، که به جای سبد، دو کفه ی فلزی داشت و با زنجیر به چوب متصل می شد. استفاده از این ترازو برای توزین قند و شکر و… تا 1 من رایج بود.
-
ترازوی برنجی کوچک
این ترازو دارای دو کفه ی کوچک بود که برای اندازه گیری اقلام سبک مانند ادویه جات کاربرد داشت و تا 5 سیر را اندازه می گرفت. این وسیله در مغازه ها، عطاری ها و حتی منازل نیز وجود داشت.
این سه نوع ترازو، شاهین نداشتند. بنابراین زمانی وزن خوانده می شد که دو کفه رو به روی هم قرار میگرفتند.
-
ترازوی دو کفه فلزی:
این ترازوها ،آخرین نسل از ترازوی مکانیکی در ایران بودند که 2 شاهین و وزنه های چدنی مختلف داشت. ممکن است شما در زمان کودکی یا نوجوانی، این ترازوها را در میوه فروشی ها و… دیده باشید.
-
قپان:
یک ترازوی مکانیکی با بدنه ی قوی که بدون کفه بود. این ترازو، به ترازوی سنگی نیز معروف بود. زیرا دارای یک سنگ بود که سنگ قپان نام داشت. این سنگ از طریق قلاب فولادی با قطر کم و لبه نازک می توانست روی میله مدرج قپان حرکت کند و وزن متاع را مشخص کند. علائم حک شده رویمیله ی قپان بر حسب من شاه یا من تبریز بود.
جمع بندی:
در این مقاله با تاریخچه ترازو در ایران آشنا شدید. انواع ترازو و اصطلاحات مربوط به وزن کشی و همچنین واحدهای اندازه گیری قدیمی را شناختید و روند تکامل ترازو و پیشرفت آن را مطالعه کردید. یکی دیگر از دقیق ترین ترازوها در ایران، ترازو محک است که با سال های طولانی تجربه و اعتبار خود می تواند شما را در وزن کشی یاری دهد. برای مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر می توانید با کارشناسان ما در محک کالا تماس بگیرید.